Siła wyższa to wyjątkowe zdarzenie, które może znacząco utrudnić lub uniemożliwić wykonywanie obowiązków zawodowych. W polskim prawie pracy przepisy dotyczące siły wyższej przewidują konkretne uprawnienia dla pracowników w przypadku wystąpienia nadzwyczajnych okoliczności, takich jak klęski żywiołowe, pandemie, strajki czy inne zdarzenia niezależne od pracowników. W artykule wyjaśnimy, jak przepisy prawa pracy chronią pracowników w sytuacjach kryzysowych oraz jakie mają oni prawa w obliczu siły wyższej.
Czym jest siła wyższa?
Siła wyższa to nieprzewidywalne, nadzwyczajne zdarzenie, które nie jest wynikiem działań pracownika ani pracodawcy i którego nie da się uniknąć. W kontekście prawa pracy, do takich wydarzeń zalicza się m.in. klęski żywiołowe, jak powodzie czy trzęsienia ziemi, pandemie, strajki, a także zamknięcie zakładu pracy przez decyzje administracyjne. Tego typu zdarzenia mogą powodować problemy w realizacji obowiązków zawodowych, dlatego w takich sytuacjach prawo pracy przewiduje specjalne rozwiązania chroniące pracowników.
Pracownicze prawa w przypadku siły wyższej
1. Zwolnienie z pracy z zachowaniem wynagrodzenia
Zgodnie z Kodeksem pracy, pracownik może skorzystać ze zwolnienia z pracy na czas do 2 dni (lub 16 godzin) w roku kalendarzowym, jeśli sytuacja wymagająca nieobecności w pracy jest wynikiem siły wyższej. Przykładem może być nagła choroba członka rodziny lub inna nieprzewidziana sytuacja, której nie można było wcześniej zaplanować.
Ważne informacje:
- Wynagrodzenie za czas zwolnienia wynosi 50% normalnej pensji.
- Takie zwolnienie nie jest traktowane jako urlop na żądanie ani urlop wypoczynkowy, a jest osobnym uprawnieniem pracowniczym.
- Wniosek o zwolnienie należy złożyć najpóźniej w dniu korzystania z uprawnienia, a forma jego złożenia może być pisemna, elektroniczna lub telefoniczna.
Podstawą prawną do udzielania tego zwolnienia jest art. 148(1) Kodeksu pracy.
2. Urlop na żądanie
W przypadku nagłej sytuacji wynikającej z siły wyższej, pracownik może skorzystać z urlopu na żądanie. Jest to część urlopu wypoczynkowego, jednak jego udzielenie zależy od zgody pracodawcy. Pracownik musi złożyć wniosek o urlop na żądanie, a jeśli nie było to możliwe przed jego rozpoczęciem, należy uzupełnić dokumenty po powrocie do pracy.
3. Zasiłek opiekuńczy na dziecko
Kiedy placówka opiekuńcza (żłobek, przedszkole, szkoła) zostaje zamknięta w wyniku siły wyższej, pracownik ma prawo do zasiłku opiekuńczego na dziecko do 8. roku życia. Zasiłek przysługuje za każdy dzień opieki nad dzieckiem i wynosi 80% podstawy wymiaru zasiłku chorobowego.
Aby otrzymać zasiłek, pracownik musi przedstawić pracodawcy oświadczenie o zamknięciu placówki oraz złożyć odpowiedni wniosek (druk Z-15).
4. Wynagrodzenie za czas przestoju
W sytuacji, gdy zakład pracy zostaje zamknięty w wyniku siły wyższej, np. powodzi, pożaru lub pandemii, pracownikowi przysługuje prawo do wynagrodzenia za czas przestoju. Wynagrodzenie to zależy od formy zatrudnienia, ale pracownikowi zawsze przysługuje co najmniej 60% wynagrodzenia w przypadku pracy akordowej lub prowizyjnej, a dla innych form zatrudnienia wynagrodzenie jest wypłacane zgodnie z umową.
5. Oddelegowanie do innych zadań
Pracodawca, w sytuacji kryzysowej, może oddelegować pracownika do wykonywania innych zadań, które są zgodne z jego kwalifikacjami, a których wykonanie jest niezbędne do likwidacji skutków siły wyższej. Pracownik zachowuje wynagrodzenie zgodnie z obowiązującymi zasadami, a czas oddelegowania nie może trwać dłużej niż 3 miesiące. Oddelegowanie to musi być zgodne z przepisami prawa pracy.
Ostatnie zmiany w prawodawstwie
W ostatnich latach w Polsce wprowadzono zmiany w przepisach, które ułatwiają korzystanie z uprawnień związanych z siłą wyższą, zwłaszcza w kontekście pandemii czy innych zdarzeń kryzysowych. W szczególności zmniejszono formalności związane z ubieganiem się o zasiłki, wynagrodzenie za czas przestoju oraz zwolnienia z pracy w takich sytuacjach.
Jakie kroki należy podjąć w przypadku siły wyższej?
- Poinformuj pracodawcę o swojej sytuacji – jak najszybciej zgłoś niemożność wykonywania pracy z powodu siły wyższej.
- Korzystaj z dostępnych uprawnień – skorzystaj ze zwolnienia z pracy, urlopu na żądanie lub zasiłku opiekuńczego, jeśli zaistniała taka potrzeba.
- Zachowaj elastyczność i współpracuj z pracodawcą – w trudnych sytuacjach warto utrzymywać regularny kontakt z pracodawcą i współpracować w celu znalezienia najlepszych rozwiązań.
Siła wyższa może zdarzyć się w każdej chwili, dlatego warto znać swoje prawa w takich sytuacjach. Pracownicy w Polsce mają zagwarantowane różne formy wsparcia, takie jak zwolnienia z pracy, zasiłki opiekuńcze, wynagrodzenie za czas przestoju czy oddelegowanie do innych zadań. Prawa te zostały wprowadzone, aby chronić pracowników w obliczu nadzwyczajnych zdarzeń, które mogą zakłócić ich normalne funkcjonowanie zawodowe. Ważne jest, aby w takich sytuacjach działać zgodnie z przepisami i być świadomym swoich uprawnień.
English 
Polish